Przede wszystkim budynek [kościelny] winien być podłużny, zwrócony na wschód, z pastoforiami po każdej stronie również na wschód skierowanymi, podobny do okrętu. Na środku niech stoi tron biskupi, a po obu jego stronach zasiadać będzie grono prezbiterów, którym towarzyszyć będą diakoni schludnie ubrani w długą szatę; są oni jak marynarze i strażnicy burt okrętu. Pod ich czujnym wzrokiem po przeciwnej stronie zasiadać będą świeccy w porządku i spokoju, a osobno siedzieć będą kobiety, również zachowując milczenie.
LITURGIA SŁOWA
Lektor zaś stojąc pośrodku na jakimś podwyższeniu odczyta teksty Mojżesza i Jozuego, syna Nawego, fragmenty z Księgi Sędziów, Królów, Kronik, dotyczące powrotu z wygnania, a nadto Hioba, Salomona i szesnastu Proroków. Po dwóch lekturach, ktoś inny odśpiewa hymny Dawida, a lud odpowie mu śpiewając refren. Następnie należy odczytać nasze Dzieje oraz listy naszego współpracownika Pawła skierowane do Kościołów pod natchnieniem Ducha Świętego; potem prezbiter lub diakon odczyta Ewangelie, które ja Mateusz i Jan przekazaliśmy wam oraz te, które otrzymali i pozostawili wam współpracownicy Pawła, Łukasz i Marek.
Podczas lektury Ewangelii wszyscy prezbiterzy i diakoni oraz cały lud niech stoi w głębokiej ciszy, gdyż napisano: „Zamilknij, Izraelu, i słuchaj”, oraz: „Ty stań tutaj i słuchaj”. Potem prezbiterzy wygłoszą po kolei zachętę do ludu, ale nie wszyscy, a na samym końcu przemówi biskup, który jest niczym kapitan na okręcie.
PORZĄDEK PODCZAS POBYTU W KOŚCIELE
Odźwierni będą stać przy wejściach dla mężczyzn, diakonisy zaś przy wejściach dla kobiet, i będą ich pilnować jak marynarze na okręcie; również w namiocie świadectwa przestrzegano tej zasady. Gdyby się okazało, że ktoś siedzi nie na swoim miejscu, diakon niby bosman winien go skarcić i zaprowadzić na właściwe miejsce. Kościół można porównać nie tylko do okrętu, ale również do owczarni. Jak bowiem pasterze rozmieszczają poszczególne zwierzęta, kozły i owce, wedle gatunku i wieku, i każde z nich biega z podobnymi do siebie, tak samo, jeśli jest dość miejsca w kościele, młodzież niechaj siedzi osobno, a jeśli nie ma dostatecznie dużo miejsc siedzących, niechaj stoi; starsi wiekiem niech siedzą w wyznaczonym dla nich miejscu, dzieci zaś niech stoją i opiekę nad nimi niechaj sprawują ich ojcowie i matki; również młode dziewczęta, jeśli jest miejsce, niechaj siedzą osobno, a jeśli nie ma, niech stoją za kobietami. Kobietom zamężnym i mającym dzieci należy wyznaczyć osobne miejsce, a dziewice i wdowy niechaj stoją lub siedzą na pierwszych miejscach. Diakon winien pilnować, aby każdy wchodzący do kościoła zajmował właściwe miejsce, a nie siadał przy wejściu. Diakon dopilnuje też, aby nikt wśród ludu nie szeptał, nie drzemał, nie śmiał się i nie gestykulował. W kościele bowiem należy zachować powagę, skupienie, trzeźwość i pilnie wsłuchiwać się w słowo Pana.
PRZYGOTOWANIE PROSFORY
Potem, po wyjściu katechumenów i pokutników, wszyscy razem podniosą się i zwróceni na wschód będą się modlić „do Boga, który wstąpił na szczyty niebios na Wschodzie”; uczynią to dla wspomnienia pradawnego przebywania w raju na Wschodzie, skąd został wygnany pierwszy człowiek, gdy ulegając podszeptowi węża przekroczył przykazanie. Po modlitwie niektórzy diakoni przygotują prosforę eucharystii z bojaźnią pełniąc służbę przy ciele Pana, a inni niechaj przyglądają się ludowi i utrzymują go w spokoju. Diakon asystujący arcykapłanowi powie do ludu: „Niech nikt nie żywi wobec nikogo urazy, niechaj nikt nie będzie obłudny”. Potem mężczyźni pozdrowią się wzajemnie i kobiety wzajemnie pocałunkiem w Panu, ale niech nikt nie robi tego zdradliwie, jak Judasz, który pocałunkiem wydał Pana.
MODLITWA POWSZECHNA
Następnie diakon będzie się modlił za cały Kościół oraz za cały świat i poszczególne jego części, a także za plony, za kapłanów i rządzących, za arcykapłana, za króla oraz w intencji powszechnego pokoju. Z kolei arcykapłan modląc się o pokój dla ludu niech go pobłogosławi tymi samymi słowami, którymi Mojżesz polecił kapłanom błogosławić lud: „Niechaj cię Pan błogosławi i strzeże, niech Pan rozpromieni oblicze swoje nad tobą, niechaj się nad tobą zlituje, niechaj Pan zwróci ku tobie oblicze swoje i niech cię obdarzy pokojem”. Biskup niechaj więc modli się tak: „Ocal lud Twój, Panie, i błogosław Twemu dziedzictwu, które nabyłeś i odkupiłeś drogocenną krwią swojego Chrystusa i nazwałeś królewskim kapłaństwem i ludem świętym”.
ZŁOŻENIE OFIARY EUCHARYSTYCZNEJ I KOMUNIA WIERNYCH
Potem należy złożyć ofiarę, cały zaś lud będzie stał i modlił się w ciszy. Po złożeniu ofiary każdy stan po kolei przyjmie ciało Pańskie i drogocenną krew, według porządku, z godnością i pobożnością, gdyż zbliżają się do ciała Króla; kobiety niechaj podchodzą z nakrytymi głowami, jak przystoi niewiastom. Drzwi mają być strzeżone, aby do świątyni nie wszedł nikt niewierny i niewtajemniczony.
O HIERARCHII
Dawnymi ofiarami są obecnie modlitwy, błagania i dziękczynienia; dawnymi pierwocinami, dziesięcinami, ofiarami i darami są obecnie ofiary, składane przez świętych biskupów Panu Bogu za pośrednictwem Jezusa Chrystusa, który za nich umarł. Oni są bowiem waszymi arcykapłanami, waszymi kapłanami są prezbiterzy, a waszymi lewitami są teraz diakoni, lektorzy, kantorzy, odźwierni, diakonisy, wdowy, dziewice i sieroty.
Ponad nimi wszystkimi stoi arcykapłan – biskup. On jest sługą Słowa, strażnikiem wiedzy, pośrednikiem między Bogiem i wami w kulcie Bożym; on jest nauczycielem pobożności, drugim po Bogu waszym ojcem, gdyż powtórnie was zrodził z wody i Ducha „jako przybranych synów”; on jest waszym władcą i przywódcą, waszym królem i panem, waszym ziemskim bogiem po Bogu, któremu winniście oddawać cześć. To o nim i o podobnych do niego powiedział Bóg: „Ja rzekłem: «Jesteście bogami i wszyscy – synami Najwyższego»”, oraz: „Nie będziesz złorzeczył bogom ludu twego”. Niechaj więc biskup przewodzi wam jako obdarzony boską godnością; dzięki niej kieruje on duchowieństwem i rządzi całym ludem. Diakon niechaj stoi przy nim jak Chrystus przy Ojcu, niechaj mu usługuje we wszystkim nienagannie jak Chrystus, który niczego nie czyni od siebie, lecz zawsze robi to, co się podoba Ojcu.
Diakonisa niechaj będzie przez was szanowana jako symbol Ducha Świętego, niechaj nic nie mówi ani nie robi bez wiedzy diakona, bo i Paraklet niczego nie czyni ani nie mówi od siebie, lecz otacza chwałą Chrystusa i oczekuje Jego woli. A jak nie można uwierzyć w Chrystusa bez pouczenia Ducha Świętego, tak też niechaj żadna kobieta nie zbliża się do diakona lub do biskupa bez diakonisy.
Prezbiterów uważajcie za przedstawicieli nas, apostołów; niechaj będą oni nauczycielami poznania Boga, gdyż i Chrystus wysyłając nas powiedział: „Idźcie i nauczajcie wszystkie narody udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Uczcie ich zachowywać wszystko, co wam przykazałem”. Wdowy i sieroty uważajcie za symbol ołtarza; dziewice uznajcie za symbol kadzielnicy i kadzidła.
– źródło: opr. A. Baron, H. Pieras SJ, „Conctitutiones Apostolorum” (Konstytucje Apostolskie), przeł. S. Kalinkowski, Kraków 2007, s. 70-72; 43-44.
(opublikowano:12 maja 2022 r.)